شهاب‌سنگ کندریت کربنی مورچیسون
تاریخچه کشف و ویژگی‌ها
در صبح روز 28 سپتامبر 1969، ساکنان شهر مورچیسون (Murchison) در ایالت ویکتوریای استرالیا شاهد منظره‌ای خیره‌کننده بودند: یک گوی آتشین در آسمان که به دنبال آن صدای مهیبی شنیده شد. بله، سقوط این شهاب‌سنگ به طور کامل مشاهده شد و هزاران نفر شاهد عبور آن از جو زمین و فرو ریختن تکه‌هایش بودند. پس از واقعه، تکه‌هایی از این شهاب‌سنگ که وزن کلی آن‌ها به بیش از 100 کیلوگرم می‌رسید، در منطقه‌ای وسیع در اطراف این شهر پراکنده شدند. این مشاهده مستقیم و جمع‌آوری سریع تکه‌ها، به حفظ ترکیبات آلی حساس آن از آلودگی‌های زمینی کمک شایانی کرد و ارزش علمی آن را دوچندان ساخت.
شهاب‌سنگ مورچیسون از نوع کندریت کربنی CM2 است که به دلیل دارا بودن ترکیبات آلی غنی و کربن بالا شناخته می‌شود. این ویژگی، آن را به یکی از مهمترین نمونه‌های شهاب‌سنگ برای مطالعه در زمینه اخترزیست‌شناسی تبدیل کرده است.
کشف بلوک‌های سازنده حیات: تفاوت‌ها و شباهت‌های آمینو اسیدهای زمینی و فرازمینی
آنچه شهاب‌سنگ مورچیسون را از سایر شهاب‌سنگ‌ها متمایز می‌کند، کشف ترکیبات آلی پیچیده، به ویژه آمینو اسیدها، در آن است. دانشمندان با تجزیه و تحلیل دقیق این شهاب‌سنگ، موفق به شناسایی بیش از 100 نوع اسید آمینه مختلف شدند. اما نکته شگفت‌انگیزتر، مقایسه این آمینو اسیدها با همتایان زمینی آن‌هاست:
1. تنوع بیشتر آمینو اسیدهای فرازمینی
در حالی که حیات روی زمین عمدتاً از 20 نوع آمینو اسید پروتئین‌ساز استفاده می‌کند، شهاب‌سنگ مورچیسون حاوی تعداد بسیار بیشتری از انواع آمینو اسیدها (حدود 100 نوع) است که بسیاری از آن‌ها در بیوسفر زمین یافت نمی‌شوند.
این نشان می‌دهد که فرآیندهای شیمیایی در فضا قادر به تولید طیف وسیع‌تری از این مولکول‌ها هستند. از جمله آمینو اسیدهای رایج یافت شده در مورچیسون می‌توان به گلیسین (Glycine)، آلانین (Alanine) و اسید گلوتامیک (Glutamic acid) اشاره کرد که در حیات زمینی نیز نقش حیاتی دارند. همچنین آمینو اسیدهای غیرمعمولی مانند ایزووالین (Isovaline) و سودولایسین (Pseudoleucine) نیز در آن مشاهده شده‌اند.
2. ایزومری فضایی (کایرالیته – Chirality)
یکی از مهمترین و جذاب‌ترین جنبه‌های آمینو اسیدها، ویژگی کایرالیته آن‌هاست. بیشتر آمینو اسیدها، به جز گلیسین، دارای یک مرکز کایرال (مرکز نامتقارن) هستند، به این معنی که آن‌ها می‌توانند در دو شکل فضایی متفاوت وجود داشته باشند که مانند تصویر آینه‌ای یکدیگرند. این دو شکل را انانتیومر (Enantiomer) می‌نامند و با حروف L (Left – چپ‌گرد) و D (Right – راست‌گرد) مشخص می‌شوند.
- در حیات زمینی: تقریباً تمام آمینو اسیدهایی که در پروتئین‌های موجودات زنده زمینی یافت می‌شوند، از نوع L-آمینو اسید هستند. این پدیده، که به “همو کایرالیته” (Homochirality) حیات زمینی معروف است، یکی از بزرگترین معماهای زیست‌شناسی است: چرا طبیعت یک شکل فضایی را بر دیگری ترجیح داده است؟
- در شهاب‌سنگ مورچیسون: مطالعات بر روی شهاب‌سنگ مورچیسون نشان داده است که آمینو اسیدهای فرازمینی، برخلاف سنتز آزمایشگاهی که معمولاً مخلوطی برابر از L و D ایجاد می‌کند، دارای یک مازاد جزئی از L-آمینو اسیدها هستند. به عنوان مثال، در مورد آمینو اسید “ایزووالین” (Isovaline) که در زمین نادر است، یک مازاد قابل توجه (تا حدود 18%) از فرم L مشاهده شده است. این کشف بسیار مهم است زیرا:
- رد فرضیه آلودگی: وجود مازاد L-آمینو اسیدها در آمینو اسیدهایی که در زمین کمیاب هستند، احتمال آلودگی شهاب‌سنگ پس از سقوط به زمین را کاهش می‌دهد.
- نشانه‌ای از منشاء فرازمینی همو کایرالیته: این یافته‌ها این ایده را تقویت می‌کنند که شاید این “ترجیح چپ‌گردی” برای آمینو اسیدها، پیش از ظهور حیات بر روی زمین و حتی در فضای بین‌ستاره‌ای شکل گرفته باشد. برخی نظریه‌ها حاکی از آنند که تابش‌های خاصی مانند نور قطبیده دایره‌ای (Circularly Polarized Light) در محیط‌های بین‌ستاره‌ای یا دیسک‌های پیش‌سیاره‌ای می‌توانند منجر به تخریب انتخابی یکی از انانتیومرها و ایجاد مازاد دیگری شوند.
3. شباهت‌های شیمیایی پایه
با وجود تفاوت‌ها در تنوع و کایرالیته، ساختار شیمیایی پایه آمینو اسیدهای فرازمینی مشابه آمینو اسیدهای زمینی است: همگی دارای یک گروه آمین (NH2-), یک گروه کربوکسیل (COOH-) و یک زنجیره جانبی (R-گروه) متصل به یک اتم کربن مرکزی هستند. این شباهت اساسی نشان می‌دهد که فرآیندهای شیمیایی در سراسر کیهان می‌توانند به طور طبیعی این بلوک‌های سازنده اساسی حیات را تولید کنند.
بیشتر بخوانید:
شهاب سنگ آلنده
ارزش شهاب سنگ ها
بزرگ ترین موزه شهاب سنگ های دنیا
اهمیت شهاب‌سنگ مورچیسون در علم
شهاب‌سنگ مورچیسون نه تنها یک گنجینه علمی است، بلکه پنجره‌ای به گذشته منظومه شمسی و فراتر از آن محسوب می‌شود. مطالعات بر روی این شهاب‌سنگ به ما کمک می‌کند تا:
- منشاء ترکیبات آلی در کیهان را درک کنیم: این شهاب‌سنگ نشان می‌دهد که ترکیبات آلی پیچیده می‌توانند در فضای بین‌ستاره‌ای تشکیل شده و از طریق شهاب‌سنگ‌ها به سیارات منتقل شوند.
- نظریه‌های مربوط به خاستگاه حیات را آزمایش کنیم: وجود اسیدهای آمینه و سایر ترکیبات آلی در این شهاب‌سنگ، شواهدی محکم برای این ایده فراهم می‌کند که بلوک‌های سازنده حیات می‌توانند از فضا به زمین آمده باشند.
- امکان وجود حیات فرازمینی را بررسی کنیم: اگر بلوک‌های سازنده حیات در سراسر کیهان توزیع شده‌اند، این احتمال وجود دارد که حیات در سیارات دیگر نیز شکل گرفته باشد.
- فرآیندهای شیمیایی اولیه منظومه شمسی را مطالعه کنیم: شهاب‌سنگ مورچیسون اطلاعات ارزشمندی در مورد شرایط شیمیایی و فیزیکی ابتدایی منظومه شمسی به ما می‌دهد.
نگهداری و ارزش مادی
بیشترین بخش از شهاب‌سنگ مورچیسون، یعنی حدود 65 کیلوگرم، در موزه فیلد تاریخ طبیعی (Field Museum of Natural History) در شیکاگو، ایالات متحده نگهداری می‌شود. قطعات اصلی دیگر نیز در موزه ملی تاریخ طبیعی اسمیتسونین (Smithsonian National Museum of Natural History) در واشنگتن دی.سی. (حدود 30 کیلوگرم)، موزه استرالیا (Australian Museum) در سیدنی (حدود 4 کیلوگرم) و دانشگاه ملبورن (University of Melbourne) (حدود 7 کیلوگرم) نگهداری می‌شوند. این مراکز علمی برجسته، نمونه‌های این شهاب‌سنگ را برای تحقیقات بیشتر و نمایش عمومی حفظ می‌کنند.
در مورد قیمت مادی، شهاب‌سنگ مورچیسون به دلیل اهمیت علمی فوق‌العاده‌اش ارزش کلکسیونی بسیار بالایی دارد. قیمت شهاب‌سنگ‌ها بسته به نوع، کمیابی، اندازه، کیفیت نگهداری و مشاهده سقوطشان (Fall) متغیر است. شهاب‌سنگ مورچیسون به دلیل اینکه سقوطش مشاهده شده و از نوع کندریت CM2 (که حاوی ترکیبات آلی هستند و بسیار نادرند) است، از ارزشمندترین شهاب‌سنگ‌ها محسوب می‌شود. باید توجه داشت که قطعات بزرگتر و نمونه‌های با کیفیت معمولاً در اختیار مؤسسات علمی و پژوهشی هستند و به ندرت به صورت تجاری عرضه می‌شوند. ارزش اصلی این شهاب‌سنگ، نه در قیمت دلاری آن، بلکه در گنجینه علمی بی‌نظیری است که برای درک ریشه‌های حیات فراهم آورده است.
قطعه ای از شهاب سنگ مورچیسون در حراجی کریستیز با وزن 72 گرم که در سال 2022 به قیمت 21,420 پوند به فروش رفت
نتیجه‌گیری
شهاب‌سنگ مورچیسون بیش از یک سنگ فضایی است؛ این یک پیام‌آور از اعماق کیهان است که داستان شگفت‌انگیز منشاء حیات را بازگو می‌کند. کشف بلوک‌های سازنده حیات در این شهاب‌سنگ، به ویژه آمینو اسیدها با ویژگی‌های منحصربه‌فرد فرازمینی‌شان، درک ما از جهان را دگرگون کرده و افق‌های جدیدی را در زمینه اخترزیست‌شناسی و جستجو برای حیات فرازمینی گشوده است. با هر ذره از این شهاب‌سنگ، دانشمندان به رازهای دیرینه حیات بر روی زمین و فراتر از آن نزدیک‌تر می‌شوند و این امید را می‌دهند که شاید روزی بتوانیم به طور قطعی به سوال بزرگ “آیا ما تنها هستیم؟” پاسخ دهیم.
منابع معتبر:
هیچ دیدگاهی درج نشده - اولین نفر باشید